Nišiqabnje en xäbna guž?

Suvaljni sa xivej gimgej qʼöjre qʼäsinbı givʼur vuxha. İvhojqa gora manbišdi qʼönģuqad sana väššelje hexxen ješbı ıxha. Odxhunijkje, iljodğujkje manbišiqab darkašijvalla vuxha deš. Aljaʼijbıd manbišin jugda ıxha: ģelilj ģüvnan mässejr, urgbišdi xhajikje haʼijni šalın šalvarbı, lagarni nešren xalatbı, dojukvan derzigee ijxhujn veznebišikvan čuqajbı, jïqʼej nukʼrajn zinzilbınan čʼuvabı, mugljek qärbuqäršee haʼijn xinžalbı, vukʼljelj  gejbišdi ģekvajkje ijxhun qʼaččijbı. Manbı Samurni derajl acʼaalis, karamatıs dojukva vuxha. Žamaʼätbišee, nasılbišee xajrıs, šejrıs, misljahätıs manbınij qootʼalanbı. Manbišdi sanģun do Acʼalij, manisanģun Vacʼalij ıxha. Acʼalij bojus, buxunus axtıra, žanakva ıxha, Vacʼalij mer žanakje, qʼarqʼalajkje kʼivära ıxha. Manbišiqad žoni žanbišis sakʼıjn adğünbıd ıxha: Botʼij Acʼalij, Kʼiväj Vacʼalij. Qʼönģvej sana biğaaršikva, mučʼrubišikva uxhdanijvallanij haaʼana. Botʼij Acʼalijn biğaar hämmaše tikda iljakka ıxha, Kʼiväj Vacʼalijnbı ahina. Qʼönģun sana mučʼrubı mugabišikva barabarda koksijl jejmišxha. Botʼij Acʼalijee vuž sa senna Kʼiväj Vӏalijlje xärnavunij ejhen. Amma Kʼiväj Vacʼalijee vuž qʼödlje senna xärna ıxhaj tasdıqʼnij haʼan. 

Acʼalijij Vacʼalij gimaqa hämmaše sanab qihejbačʼe vuxha. Manbišdi žigajlj nenkežar merna gijʼarna dešdij. Taxtaljej manbišin žigabı janašedanij. Qʼöjir sana barčamni qʼarqʼvbišej taxtaljej givʼur, djunjejni har suralje manbišee gafbınij haʼanbı. Manbišdi gafılje kʼırı hiljes gejljenbı manbišisqanij savajljenbı. 

Sa jiğılj inbišdi arajlj bähs gexha. Botʼij Acʼalijee qijghan Kʼiväjej Vacʼalijkje:

“Hajni djunjejlj nišiqabnje en xäbna guž?”

Kʼiväj Vacʼalijee, kʼopapa fıkırramišxha, ejhe:

“Acʼalij, ğu zas gejd dağamın sual hivo. Rahätda mančisin žavab avajkes deš. Dora sanad mani jiğni sualısın žavab tʼabaljaʼas.”

İni žavabıs Botʼij Acʼalij razexhe. Hamıb misljahät ģoože: en xäbna gužnan karbı aljadqäs, mančini arejnče gužus lajiqʼın žuraʼas. İni misljahätılqa Kʼiväj Vacʼalij qarajlje.

Botʼij Acʼalij gijğal en xäbna gužnan karbı aljadaqqä:

“Xäjbišin guruldamišxhaj, cʼajpırın ïxij.”

Kʼiväj Vacʼalij mančis razdexhe:

“Mančilje gužnan karbı gejd vodunbı.”

“Čʼijebišin ijkırij.”

“Deʼiš.”

“Tʼufanbı, gjoğujbı, seler.”

“Deʼiš.”

“Mıkʼaljbı, qidğırijbı, ıkʼejkʼbı.”

“Deʼiš.”

“Ģuraxbı, gjodxhunijbı.”

“Deʼiš.”

“Mıc, kuljek.”

“Deʼiš.”

“Čʼekʼın ģošunbı, žabaxana.”

“Deʼiš.”

Botʼij Acʼalijee ses axtı qaʼu ejh­en:

“Aj jizda čož Vacʼalij, zı ejhenčeni nenčisžar ğu razexhe dešor. Ehe, zı kʼırı hiljes, nišiqabej nekkje xäbna guž?” 

“Jišin šartʼ mäxüd dešodunvu.” žavab qelje Kʼiväj Vacʼalije. “Ğu ivhujnčis zı qʼijmat hivljes.”

İni ixtiljetis razxha Acʼalij gijğal gužnan karbı aljadaqqä:

“Vaz! Mančin derjahbı iğikar haʼa, xämde verığen istirahat haʼanģä, ģüvnan jikʼes xošun išığ helje.”

“Deʼišvu.” Vacʼalij razdexhje. “Djuzuda, vuzan derjahbı iğikaraʼanbı, mırtaršini gužukva gamibıd batmiš haʼanbı, xämde ģüvnan xošun išığıd heljen. Jišdi baba-didejršee avala zamanajl vuzas Ghinišes xhinne ïtaʼatıd haʼijn. Amma vuzalje gužnan kar vodun.”

“Häšde zakʼlje acʼaxhajnvu.” Botʼij Acʼalije häraj haaʼa. “Verığ, verığ! Mančilje gužnan medın sažad kar dešin!”

Kʼiväj Vacʼalije qovukje äqäna haʼu ejhe:

“Ğu häkʼera vorna, jizda čož Acʼalij. Verığılje gužnan sažad kar dešin. Mančini gužun djunjejlin har kar härakatejqa qadajlje. Mančin išığ helje, ģümaalla hoolje. Verığ devxhaje djunjelj hiččud ixhjes deš. Verığena guž Ghinišena guž vobna. Mančiqa gora verığena guž insanaaršini, žamaʼätbišdi, milljetbišdi arajlj, čʼiebišej, xhjanbišej, gırgıni nafasnančini žanej, okʼ-osej, ģaje-ģamčej, čʼielj, xäjbišilj Ghinišen qʼudrat vodun, mana nišikvažab alivkaaʼas karaavaljes deš. Ši insanaaršini arajlj en gužnan kar tʼabalj haʼa. Jišdi arajlj man kar vodun, jižid hämmaše šakva ijkar, ši njaaej, manıd maa vodun. Jugunud, pisinıd mančin haʼa. Mančin karamat har karalje hexxeda vodun. Man itvalje ittuda, qʼevalje qʼızmada, ödulje qʼapʼda ejxhen. Mančin žan heljena üčʼur qaʼa, jïqʼni jarajs maljhämın xhinne kumag haʼa, sağın žannana, utʼumun ģel-qʼotʼanana gekʼana. Man bämbakilje ģüvnada, urgejni xhajilje ģümada, amma kʼotʼasni čʼikajlje, İskandarni turulje ekʼda vodun. Mančiqab ģümaallab, mıkʼaallab vobna, mančin cʼajid ïxïjxän, kʼjadqäd haʼan, mančisse qiğaraʼasıd, ermišaʼasıd äxän. Mančin milljetbı, ummabı Ghinišeni jäqqılqa saʼa, žinaršilqad sakʼal haʼa. Taxtılqa paččahaar alqaaʼa, taxtıljeb ģaʼaaʼa. Dost dušmanılqa sakʼalaʼa, dušmanıkje dost haʼa. Mančina guž gırgınanģä vobna. Njaaʼarej insan vor, maaʼab mančina guž, hükum vobna. Mančina paj Ghiniše barabarba insanaršini gırgınģus hivu vobna. Šavukʼljee mana žus hivuna paj vacʼa, mančini gužni sirılqa hirxhır – mana baxdivar vorna. Šavukʼljee mančin hunar acʼa, jugunij pisin acʼa – mana baxdivar vorna. Zı umud haaʼana, häšde vakʼle man äžajibın gužnan kar, jizda jikʼena hambaz Acʼalij, vas aškar ıxhajn, man hižo ıxhaj dojukva vasse ehes äxäsın.

“Ğu häkʼeda ejhe, jizda idraknana čož Vacʼalij, mani karan do…” İni eljes Acʼalij itojtan mani karan do ehes däxä.

Kʼiväj Vacʼalij, sajib maqa sabijnbı ini išilje matooxhe. Manbišis ıkkıjkan Botʼij Acʼalis kumag haʼas, acʼaxhes – hižoje manģve ehes. Sa gahılje Botʼij Acʼalije kʼoran nafas aljatʼu kʼaracʼda, gırgınģukʼle ģajxhjes xhinne, axtıda ejhe:

“Miz, Ghinišee insanaršis hivuna miz! Mizjena guž har karalje hexxeba vobna.”

Botʼij Acʼalij žošejqa qarı, ģelilqa suğoca, gimgejni jïqʼnejqa hojhar. Maa qʼöjid xılj äršelqa hodku duʼä haaʼa:

“Ja Ghiniš, zı Vaqa qʼurbanxhana, Ğu šas jedini mizjekva guž hivu, qʼudrat hivu. Ğu jedini mizjekva milljet axtı qaʼu, žargejqa, mizanejqa adču. Ja Ghiniš, zas ajanxhajn: cʼebba miz vuxha, vužub Vakva vuxha. Mizjekva, mizjeni kaljmajkva Ğu gırgın kar – djunje, xäjbı, čʼiebı, derjahbı, suvabı, xhjan, okʼ, os, tʼetʼ-tʼelje, muzarajbı, häšarat, šitʼjaar, häjvanaar, äršbı, vaz, verığ, xänebı, havaa, jišin baba-didejr Aadamij Hava – idxhı. Gojnjeb mana miz Ğu, marhämatnana Ghiniš, insanaaršisqa qivu. Har eljes Ğu idaagaar ģixooljenģä, jiğni mizjekva ģaxovu. Manbišee ši Ğu hivojni mizjekva mättıni jäqqïlqa savʼu halalba, imanukva ïmır vukkejs xär qavʼu, iblisni makarıkje hivaažu. Ja Ghiniš, Jiğna marhämat šalje kam devxhjena, Ğu šas ģaxovuna miz hämmaše šakva vuxhena, mančin ši hivaženbı, axtı qaaʼanbı, milljet ģoramiš haʼan, jišdi balabiše, nevabiše šas hivuna jiqsum kʼelivxan hidjaaʼana. Ja Ghiniš, Ğu jizda duʼä qʼabılj heeʼe. Jiğna xılj hämmaše šalj uğa vuxhena. Jiqbı žura devxhenbı. Manbiše žona jiqna miz aakʼan hidjaaʼana. Jedina miz vob ljetti jiqbišin milljetid ixhjesın.”

    Botʼij Acʼalijni duʼäjlje gima sabijn adamijeer – qʼäsınbı, mekʼunbı – matebxhajnbı. Manbišee manģuna duʼä qʼabılj havʼu, gojnjed gırgınģve ivhujn mäxüdıd ixhen. Amin!

Jiqbišin foljklor