Jiqsum

Sa jäqqe mulla Nasraddinee xhunašekʼle ivho xädda asta heʼeva, mančis ıkkanan karbı hivo. Asta haʼujle qijğa bıkırda odxhun, sažžu sa-kʼılda axu. Mulle xämde xhunaše oża qajʼı ivhojn: "Jizdi äkʼelejqa fıkır qabı." "Nena?" "Axujn asta qale ivhesın." Xhunaše axujn asta qadı, med qidghın haʼu. Mulle cʼedda odxhun, gojne ivho: "Fıkrejqa qadı ģajsanasse gırgın asta oxhanas ıkkan."

Джованнино сафарийхъа уӏххъаӏс гейр ыккыйкан ыхьа. Аӏлʼгьааӏна мана, аӏлгьааӏна, са марахуквани оӏлкейхъа хъары, хайбы хьощебы дена аляъаний, манбы гылʼгыледа ыхьа. Дахабыд гылʼгыледа аляъу. Джованнино ийкарни йаӏххъылʼни къырагъылʼ вардбы аляйле, манкъус са вард аляатӏу гуртыххъа атӏикьанаъас ыккыйкын. Манкъус явашда зазаакʼ хъидетӏу алятӏас ыккыйкын, амма къаджуйн зазаа экӏын дешодва. - Моӏджуза! - Джованниноэ ивгьо. Мани вахталʼ колейнче милʼса хъигъичӏу, аӏхъаӏна гьаъа-гьаъа хъидгӏын гьаъа: - Вакӏле ацӏа дишде вардбы хъодас иджаза дешва? - Багъыш гьеъэ, фыкыррамишдехьана.  - Манке вас штрафын сура гьилес ыккан, - милʼсеэ ивгьо аӏхъаӏна гьаъа, штраф ойкӏан гиргъыл. Джованнинойкӏле къавджу манкъуна кьалам экӏна девхьай, барана вухьа, милʼсайке хъидгӏын гьаъу: - Закӏле йигъын хинджал гьагве? - Илекке, - джаваб гьиво, хинджал хъиво. Маныд экӏда деш ыхьа, барада ыхьа. - Ин гьиджо oӏлкане водун? - Джованнино матхьана. - Няхъане зы гирхьу? Инаа гыргыда са джурайда! - Ини оӏлкей экӏын ...

Нооца са аӏкьаӏнани паччагьийваллей са паччагь ыхьа. Манкъуна хьунаще хъийкӏу, югни аӏкӏелнани духайква са аху. Паччагьыс гейр ыккан ыхьа джуна дих, духайни тербиейс гейб фыкыр гьооле вухьа. Авхуйни вахтбишилʼ паччагь экӏра-экӏра джуни гьанбазаашиква дёлесни чӏалага кӏонахъа  гьайкӏан ыхьа. Ини чӏалага са пери йихьа. Йивааршина, гьаӏйванааршина, шитӏяаршина хаӏрна йичу. Манкъыс паччагьеэ джени торпахбишилʼ кӏонбы, ва джени чӏалага эйхьен гьаӏйванаар гяатӏава кьабылехьи ыхьа деш. Паччагьыс дарс гьилесдимее манкъуна дих хъоӏрхъуӏ. Паччаагь хаахъа хъарыйнкъаӏ няаджар джуна дих авайке деш. Бирданра манкъуни оӏгийлʼ пери хъигъийчӏу, эйгьен: - Паччагь, гъу йизди чӏиебишилʼ кӏонахъа гьайкӏан, йизди табией ыхьайнбы гяатӏа. Вас джаза гьивлесдимей йигъна дих хъоӏрхъуӏ, гьаӏйванылхъа сакӏал гьаъу. Ини къаматей мана са сенна ихьес, гойне зы мана васхъа сакӏалаъасда... агар гъу мана гидекӏу ахвеэ.  Паччагьыс хаӏдын гичӏ ыхьа мани джуваббишиле, джуни паччагьийваллей кӏонахъа вуӏххъаӏс къада...

Sa adamij tižaratıs safarijqa harkʼınna. İšbišej baxt vuxha deš, manghus xaaqa sak’alas ıkkıjkın. Jäqqa xurdžumejnče oxhanasın karbı qiğajšu, odxhan girğıl. Jäqqılj sa mıssına bädävi äljhää ıxha. Manģve ärabıs salam hivo, ivhu: - Zı jiğni ölkajle vorna, İrakejqa äljhää.  Ärabeе qidghın ha’u: - Jizdi xizanni häk’ej xabarbı vodunbıne?  - Vodunbı,- bädäve žavab hivu.  - Jizda dix näxürij? - Allahalqa šukr, mana jugrajij.  - Manģuni jedjni häk’ej? - Manar gejr jugrajij.  - Jizın xav näxüdij? - Gejd midžagdajij, vak’le ac’an. - Jizda deva bes näxübij?  - Gejb kokbajij.  - Xwaa bes näxübij? - Hämmašijna xhinne xav hivaaže.  Gırgınčile k’ırı gjaqqı, taažir šadxha, mer kar odxhan girğıl, šadın xabarbı adıjni bädävijs hidčud täklif hidja’u. Birdanba äq’ana sa q’ına agvalj vuxha va ek’ba djugulj vuxha.  Bädävi ämäl ha’u, ärabee žus oxhanasın kar hileženva ivho: - Bajvalla ek’ba älhää mana q’ına xhinne. Zı vak’le ivhojn gırgıda qodkuda. Amma man sanixha...

Са аӏрабна гьанбаз девайква саӏгьрей няхъамбы вухьа абкӏын. Манкъве быкырын йигъна тӏабалʼ гьавъу идяакиймбы, эхьалʼ са баӏдаӏви къаджу. Аӏраб шад ыхьа, гьанбазнийи девайни гьаӏкӏей хъидгӏын гьаъа гиргъыл. - Йигъна гьанбаз кокна ва кӏаанане? - баӏдаӏве хъидгӏын гьаъу.  - Гьоъо. Няне мана? - аӏрабее ивгьо.  - Закӏле няе мана ацӏа деш. Ивгье закӏле, манкъуни хылеъад тӏатӏаа водний? Манкъуна дева са улʼнана вухьа, хурмабыний ыккейка, гьоъоне? Аӏраб гейр шад ыхьа, экӏда ивгьо: - Гьоъо, мана йизда гьанбаз ворна ва джуна дева. Амма зы гейр орзурна. Наӏхуӏбне зы ини пыраллей манбы тӏабаляъас. Вакӏле манбы мусане къавджу? Няхъане абкӏын? Баӏдаӏве джаваб гьиво: - Закӏле манбы къавджу деш. Санихьийле хъийгъа вале гъайра гьащуджар къаджу деш. - Гьиджоне гъу зале аӏхъана гьаъа? - аӏрабее хъаӏлыква ивгьо.- Няъас гъу зы алдамишаъа, гьаӏшде гъу  йизди гьанбазни, ва манкъуни девайни гьаӏкӏе гыргыда ивгьо? - Гьоъо, закӏле мана къаджу деш,- баӏдаӏве мед сабрыква ивгьо.- Амма закӏле ацӏан м...

Расулыхъаб столулʼ са кьалам вухьа. Са йигъылʼ Расул къайсынма столулхъа Кьоӏв илхъивчӏу. Манчикӏле кьалам къавджу, алябтӏу, хъивкуна ахнеэхъа.  Къавкке зы! - ивгьо Кьаламын. - Нишисдане зы вас? Зы осана вобна, оохьанас вухьес деш. Зы гъу хъичаахъвасда! - ивгьо Кьоӏван. Йизын силибы хъега, зы гьиджоохьеэд хъичахъвас ыккан. Гьамаӏхуӏд! - Кьоӏван кьалам ацӏабкӏун. - Ай, - ивгьо Кьаламын. - Манке зас аахрени йаӏххъе гьиджоохьеэд кӏёкӏанас  гьассыре, гойне гьиджоое ыккан гьеъэ. Эйхьи, - ивгьо Кьоӏван, - кӏёкӏне! Амма гойне зы гъу хъичаахъвасда.      Кьаламын уӏм цӏыцӏавъу. - Ман ниссене? - хъидгӏын гьаъу Кьоӏван. - Белʼкед ниссе, - ивгьо Кьаламын, меб хьейибле кӏынна  уӏм цӏыцӏавъу. - Гьоъо, ниссе вод, манбыд чин кьаӏчӏурбы, - фыкыррамишивхьа Кьоӏв. - Белʼкед кьаӏчӏурбы, - разивхьа Кьалам, гойне са хаӏбна уӏм цӏыцӏавъу. - Мана эч воб! - ивгьо Кьоӏван. Белʼкеб эч, - ивгьо Кьаламын ва хылиийн уӏмбы цӏыцӏавъу. - Закӏле ацӏа манбы балугъаар! - ивгьо Кьоӏван. Быкыр ...

Хьебни биссийкӏле - кӏарни, йыӏххъни, джагварни - кьоӏв къавджу, манчини хъигьна къададхьун. Кьоӏв хоӏйни кьовейхъа къобкӏул. Биссеэр манчини хъигьна. Кьоӏв гьивхуна. Кьовейнче хьейибле джагваран биссеэр хъигъеэчӏу. Хьебни джагварани биссеэшикӏле аккас хъыӏрхъыӏмыӏтӏ къавджу ва манчини хъигьна къададхьун. Хъыӏрхъыӏмыӏт йиссейни самаварни турбейхъа ивчӏу, биссеэр манчини хъигьна. Хъыӏрхъыӏмыӏтӏ гьивхуна, турбеэйнче хьейибле кӏарын биссеэр хъигъеэчӏу. Хьебни кӏарни биссийкӏле навуре балугъ къаджу, манчини хъигьна къададхьун. Балугъ хьинекʼ авхъа адкӏын, хьинейнче хьейибле дурана биссий хъигъивчӏу. Хьейибле дуран биссеэр хаахъа адкӏын. Йаӏххъаӏ манбы къур хъедхьа, водунбы хьинне хъедхьа: кӏарна, йыӏххъна, джагварна.

Са йаӏххъе са адамий чӏалагахъа осбы саъас гьаркӏын. Манкъуни хъигьна джуна хвааб гьабкӏынна. Санаб чӏалагейхъа эбчӏу. Бирдан са умулʼ оӏгийлхъа хъыгъивчӏу. Мана хваалхъа къобкӏул, хваа оохьанас вуккыйкын, амма хваан гяаще эйгьен: - Зы вас гьиджооне гьаъу, няъасне вас зы оохьанас вуккан? Гъу зы гьаӏшде обхьунхьеэ мичӏееб меб мыс хъивхьес. Дора шинкъаӏхъаӏ  вуӏххъаӏс, шаа зас гьаар йигъылʼ гней ва медын охьанасын карбы гьеленбы, санаб ешемиш вухьес. Умулʼ фыкыррамишоохье хваан хъодкуда эйгье, разивхьана. Алʼгьааӏ манбы алʼгьааӏ, ва хивейхъа гьибхьырыйнкъаӏ умулюкӏле къаджу хваани гарданылʼ ыӏхнаӏбы водва.  - Ман югда вод, чоджий, гъу югба ешемишоохье, бес няъасне манке йигъни гарданылʼ ыӏхнаӏбы вод? - Ацӏанне, чоджий, йизди эйсихъад писин хасият водун. Гней гьилессе залхъа уӏмбы аляъа, гойне "охьне" эйгье. - Деъиш, чоджий, зы йыӏкьалхъа сивийкӏал, гъу гьидоора ешемишевхье авцӏийни вухьунуква ва уӏмбишиква гарданылʼ. Эрменеешина меххв

Са йаlххъей эхьалʼ еде тlабалʼ гьаъа ыхьа джена дих. Джоэлʼ ыхьа деш не хаа, не аккас. Манкъыкlле къайхьы сесʼбы Римус дайини йиссейни дегей, къулейнче илейкы, къаджена гаде гюъур кьаlсди адамийни кlане. Гаде ализаравъу вукlулʼ Римус дайини мугайлхъа, фагьымыква илякка кьаlсди югни акьвейхъа.  Гойне едикlле къайхьийн.  – Гигьирхьу, гигьирхьу чодж Суlва къыlейни хъигьна, илёбкlул-обкlул, авхъас даlвхуlна.  – Эээгь, - ивгьо Суlвайн. Ман джуваб ивгьома иляакы: шена къадаахьван йаlххъейнче - ухьданна, хаlбна, кокна Къыlе!  – Илёозуре, Чоджий Къыlе! - ивгьо Суlвайн.  – Захъаб вахт дешда, Чоджий Суӏва.  – Зас ваква юшен  гьаъас ыккан, Чоджий Къыlе.  – Эйхьи, Чоджий Суӏва. Саджу гъу манче ивгье, няе илёбзур, засхъа хъимаале: вихьяар захъад, вихьяар! - маlхуlд ивгьо Къыlейн.  – Закlле санихьа Чоджий Сё къавджу, ивгьо Суӏвайн. - Мана заква саӏвхуlна, ши сана-санкъуква югба девхьайке.  "Шу, къоншибы, югба вухьес вуккан." ивгьо. Зы джуваб гьиво чис...